Cultureel erfgoed
In heel wat beschermde landschappen is het watersysteem uitgesproken aanwezig: in de vallei- en brongebieden van o.m. de Dommel, Abeek en Bosbeek, Voer en Gulp, de vloeiweiden in Lommel en de Kalmthoutse en Brechtse heide. In deze gebieden gelden voor het watersysteem beschermende maatregelen inzake reliëf, waterhuishouding en hydrografie.
Daarnaast hebben tal van beschermde monumenten, stads- en dorpsgezichten, vaak vanuit hun (vroegere) functionaliteit, betrekking op het watersysteem. De vele molens zijn belangrijke cultuurhistorische elementen langs waterlopen (Abeek, Dommel, Bosbeek, Voeren, Warmbeek), die vandaag vaak een rol vervullen als toeristische trekpleisters. Watermolens worden beperkt ingezet als kleinschalige waterkrachtcentrale voor energieproductie (vb. de Hoogmolen en de Broekmolen op de Abeek, de Ruttermolen en de Smokkelmolen op de Jeker). Vaak zijn de debieten te klein voor rendabele energiewinning aan molens. Andere watergebonden historische gebouwen zijn o.a. waterburchten zoals de commanderij van Gruitrode waarvan de slotgracht gevoed wordt door de Itterbeek.
De vloeiweiden in Lommel (wateringen) zijn een voorbeeld van historische irrigatietechnieken om de onvruchtbare heidegebieden in de Limburgse en Antwerpse Kempen landbouwkundig te valoriseren. Het is een uniek stuk erfgoed waar vele plant- en diersoorten hun thuis hebben.
Samen met het belangrijke cultureel erfgoed rond de mijnsites is ook het mijnverzakkingsgebied een belangrijk relict. Ten gevolge van de mijnexploitaties in de ondergrond en de inklinking van bovenliggende lagen zijn verschillende zones in Limburg verzakt. Dit heeft gevolgen voor de waterhuishouding, zowel voor de oppervlakkige afstroming als voor de grondwaterstroming en de grondwatertafel. De mijnverzakking is het sterkst in Eisden (Maasmechelen) en is duidelijk zichtbaar in het brongebied van de Vrietselbeek.