Watergebonden natuur-ecologie
'Slikken en schorren als deel van de levensader'
In de Zeeschelde vermengen zout zeewater en zoet rivierwater zich. Dit zorgt voor een uniek overgangsgebied tussen rivier en zee. Het zoete water gaat stroomafwaarts geleidelijk over in brak water en verder in Nederland wordt het water zout. Het zoutgehalte schommelt voortdurend, afhankelijk van het getij en de bovendebieten.
De overgang van zout naar zoet, samen met het gelijkmatige ritme van eb en vloed, doet een grote variatie aan getijdennatuur ontstaan. Slikken en schorren zuiveren het rivierwater en herstellen het evenwicht in de voedselketen via enkele belangrijke biochemische processen: in de ondiepe intergetijdengebieden wordt het water verrijkt met zuurstof en worden stikstof en fosfor uit het water weggefilterd. Ook stellen de schorren biologisch opneembaar silicium vrij, dat vrijkomt bij het afsterven van planten. Een gezonde balans tussen stikstof en fosfor enerzijds en silicium anderzijds is een essentiële voorwaarde voor een gezond rivierecosysteem. Wanneer er in verhouding veel stikstof en fosfor is en weinig silicium gaan groenwieren domineren. In extreme gevallen kunnen giftige blauwalgen woekeren.
Wanneer er voldoende silicium aanwezig is en er geen overdaad is aan stikstof en fosfor krijgen kiezelwieren, ook diatomeeën genoemd, de overhand. Deze kiezelwieren staan aan de basis van de voedselpiramide. De hogere trofische niveaus (zoals vissen, visetende vogels, zeehonden) zijn onrechtstreeks afhankelijk van een gezonde nutriëntenbalans met voldoende silicium.
Omdat de slikken en schorren een regulerende functie hebben op het vlak van stikstof, fosfor en silicium zijn voldoende grote oppervlaktes intergetijdengebied noodzakelijk om het ecosysteem van de Schelde in een gezonde toestand te brengen. Het Sigmaplan voorziet 2000 ha bijkomende slik- en schoroppervlakte. Berekeningen indiceren dat dit volstaat om het rivierecosysteem in een goede toestand te brengen.
Het zoutgehalte bepaalt in belangrijke mate de plantenbegroeiing op de schorren. Stroomafwaarts in de brakke zone vinden we zouttolerante planten op de schorren. Stroomopwaarts ligt een uitgestrekte zoetwatergetijdenzone. Hier vinden we onder andere biezen, riet en wilgen. Ook de spindotterbloem met de opmerkelijke grote gele bloemen komt hier voor. De overstromingsdynamiek is een andere factor die de vegetatie stuurt. Op de lage schorren met een hoge overstromingsfrequentie vinden we pionierplanten. Op de hoge schorren groeit wilgenvloedbos als climaxvegetatie.
Beschermde natuurgebieden
Beschermde natuurgebieden zijn gebieden die worden beschermd omwille van hun natuurlijke waarde, zoals de biodiversiteit en het voorkomen van bijzondere plant- en diersoorten
In het Benedenscheldebekken komen enkele grote en belangrijke Vogelrichtlijngebieden (VRG) voor. In het afwaartse deel van de Zeeschelde vinden we het gebied ‘schorren en polders van de Beneden-Schelde’, dat zijn waterrijke gebieden zoals zompige moerassen en rietlanden, plassen, kreken, natte graslanden, slikken en brakke schorren. Het VRG ‘Durme en de middenloop van de Zeeschelde’ bevat stromende en stilstaande waters met hun oevers, slikplaten, rietvelden, zeggevelden en moerassen. De Kuifeend en Blokkersdijk, integraal beschermde habitats, worden omgeven door industrie in het havengebied. Ook het vogelrichtlijngebied ‘de Maatjes, Wuustwezelheide en Groot Schietveld’ is deels gelegen in het Benedenscheldebekken.
Langs de Zeeschelde en de Durme situeert zich het belangrijke habitatrichtlijngebied ‘Schelde- en Durmeëstuarium van de Nederlandse grens tot Gent’. Rond Antwerpen vinden we belangrijke natuurwaarden rondom de historische fortengordels. In het Benedenscheldebekken liggen ook delen van andere habitatgebieden, zoals de' bossen van het Zuidoosten van de Zandleemstreek' en de 'bossen van de Vlaamse Ardennen en andere Zuidvlaamse bossen'.
Een speciale bescherming voor internationaal belangrijke waterrijke gebieden en watervogelpopula-ties volgt uit de 'Ramsar-Conventie'. Binnen het Benedenscheldebekken ligt een klein deel van het Ramsargebied Kalmthoutse heide (in totaal 2200 ha).
In het Benedenscheldebekken bevinden zich voorts een heel aantal gebieden binnen het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en het Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON). Vaak is er een overlap met de hoger vermelde Europees en internationaal beschermde gebieden. Binnen de watergerelateerde Europese en internationaal beschermde gebieden, zoals de Habitat- en Vogelrichtlijngebieden en de Ramsargebieden, kunnen de waterlopen specifieke (strengere) milieudoelstellingen hebben.
beschermde gebieden watergebonden natuur