Algemene uitdagingen
Een goede waterkwaliteit is een belangrijke vereiste voor een gezond en robuust watersysteem. Dit kan door in te zetten op saneringsinfrastructuur, aanpak van diffuse verontreiniging en bevorderen van het zelfzuiverend vermogen. Hoewel de aansluitingsgraad in het Netebekken hoog ligt, loopt de saneringsgraad wat achter. Dit is kenmerkend in gebieden met een meer verspreide bebouwing. In andere gebieden kan ook verdere optimalisatie van het rioleringsstelsel belangrijk zijn. In valleigebieden met een hoge agrarische activiteit (bijvoorbeeld Aa, Kleine Nete, Wamp, Wimp…), moet ook ingezet worden op het tegengaan van diffuse verontreiniging van nutriënten en pesticiden, puntvervuilingen (erfsappen en restlozingen) en accidentele lozingen van bedrijfsafvalwater. Verder moet zoveel mogelijk gestreefd worden naar een natuurlijke structuur van de waterloop. Het oplossen van vismigratieknelpunten, verbetering van de structuurkwaliteit en aangepast beheer zijn hierbij belangrijk. Op bepaalde plaatsen kunnen ook bufferstroken of oeverzones een belangrijke meerwaarde bieden.
Een toenemend probleem is het aantal invasieve exoten in en rond de waterlopen. Op een aantal plaatsen worden massale populaties waargenomen. Vooral een aantal uitheemse oeverplanten (Japanse duizendknoop, reuzenbalsemien) breiden sterk uit. De samenwerking van alle waterbeheerders en terreinbeheerders is essentieel om tot een effectieve gebiedsdekkende bestrijding te komen.
Watertekort en wateroverlast zijn beide het gevolg van een onevenwichtige waterbalans en worden best samen bekeken. Door het combineren van preventieve, protectieve en paraatheidsverhogende maatregelen (3P’s) en het nastreven van een gedeelde verantwoordelijkheid bij de verschillende betrokkenen ontstaat geleidelijk een meerlaagse waterveiligheid. De drietrapsstrategie ‘vasthouden, bergen en afvoeren’, blijft één van de pijlers voor het waterkwantiteitsbeheer van waterlopen. Een aanpak aan de bron, de eerste stap, is ook naar watertekort cruciaal. De voorbije droge zomers hebben het belang hiervan aangetoond. Bevorderen van infiltratie, hergebruik van regenwater en het zoveel mogelijk vrijwaren van waterconserveringsgebieden zijn hierbij belangrijke punten. Zo maakt een herstel van de natuurlijke waterhuishouding de valleien tot klimaatbuffers. Het behoud van de open ruimtes is hierin primordiaal. Voor het ecologisch optimaal functioneren van een waterloop mogen minimumpeilen en -debieten niet onderschreden worden. Het bepalen van drempelwaarden is hierbij noodzakelijk.
Bovendien beïnvloedt watertekort ook de waterkwaliteit: direct doordat de verontreiniging minder verdund wordt, indirect doordat zuurstof dieper doordringt en zo nutriënten, metalen,… vrijstelt (bodemoxidatie). Een kleinere watermassa warmt ook sneller op waardoor de zuurstofbeschikbaarheid in het water afneemt. Een beleid dat watertekort voorkomt, draagt positief bij aan de waterkwaliteit.
Essentieel voor het evalueren van de toestand maar ook voor het detecteren van knelpunten en het anticiperen op wateroverlast of droogte, is de uitbouw van een fijnmazig en voldoende frequent bemeten meetnet. Naar waterkwaliteit toe is dit essentieel om de voortgang en/of structurele problemen in kaart te brengen. Voldoende peil- en/of debietsgegevens zijn van belang voor de aanpak van wateroverlast of droogte, het opstellen van e-flows en als input voor hydrologische modellen. Zeker in gestuwde waterlopen (zoals bv de Aa) zouden meerdere limnigrafen verspreid over de waterloop correctere informatie geven.
Om de bewustwording van het belang van een gezond watersysteem te verhogen, moet ook ingezet worden op het vergroten van de belevingswaarde van water, in combinatie met infiltratie, berging en een toename van de ecologische kwaliteit. Dit kan ondermeer door het aanleggen van wadi’s in parken of speeltuinen, het openleggen van ingebuisde waterlopen (bijvoorbeeld ‘water in de stad’) of het behoud van baangrachten. De aanwezigheid van water is een belangrijke aantrekkingspool voor water- en oevergebonden recreatie en toerisme in het Netebekken.