Algemene uitdagingen
Een goede waterkwaliteit is een belangrijke vereiste voor een gezond en robuust watersysteem. Dit kan door in te zetten op saneringsinfrastructuur, aanpak van diffuse verontreiniging en bevorderen van het zelfzuiverend vermogen van de waterloop. Hoewel de zuiveringsgraad in het Maasbekken hoger is dan het Vlaamse gemiddelde is er lokaal toch nog werk aan de winkel. Dit is vooral in het Antwerpse deel en Voeren het geval, waar de zuiveringsgraad lager is. In het Limburgse deel is vooral een optimalisatie van de saneringsinfrastructuur belangrijk om overstortwerking tegen te gaan en zuiveringsrendementen te verbeteren. Voor veel waterlopen is de druk vanuit de landbouwsector groot (bijvoorbeeld Mark, Merkske, Weerijs, Dommel, Abeek, Lossing en Jeker). Het is cruciaal om zowel diffuse verontreiniging van nutriënten als restlozingen van landbouwbedrijven hier terug te dringen. Naast een fysische-chemische verbetering zal verder ingezet worden een betere beekstructuur. Het oplossen van vismigratieknelpunten, verbetering van de structuurkwaliteit en aangepast beheer zijn hierin vaste ingrediënten. Deze ingrepen zijn het meest effectief als de fysisch-chemische waterkwaliteit al behoorlijk is zoals in Bosbeek, Abeek, Dommel en Merkske. Op bepaalde plaatsen kunnen bufferstroken of oeverzones een belangrijke meerwaarde bieden, zowel naar instroom van nutriënten als ruimte voor water.
Een toenemend probleem is het aantal invasieve exoten in en rond de waterlopen. Op een aantal plaatsen worden massale populaties waargenomen. Vooral een aantal uitheemse oeverplanten (Japanse duizendknoop, reuzenbalsemien) breiden sterk uit. De samenwerking van alle waterbeheerders en terreinbeheerders is essentieel om tot een effectieve gebiedsdekkende bestrijding te komen per afstroomgebied.
Watertekort en wateroverlast zijn beide het gevolg van een onevenwichtige waterbalans en worden best samen bekeken. Wateroverlast vanuit rivieren is lokaal een terugkerend probleem in het Maasbekken (Pelt, Maaseik en Voeren). Door het combineren van preventieve, protectieve en paraatheids-verhogende maatregelen (3P’s) en het nastreven van een gedeelde verantwoordelijkheid bij de verschillende betrokkenen ontstaat geleidelijk een meerlaagse waterveiligheid. De drietrapsstrategie ‘vasthouden, bergen en afvoeren’, blijft één van de pijlers voor het waterkwantiteitsbeheer. Een aanpak aan de ‘bron’ (haarvatenstelsel), de eerste stap, is ook naar watertekort cruciaal. De recente droge zomers met een tekort in de waterlopen, lage grondwaterpeilen en uitgedroogde akkers hebben de noodzaak hiervan aangetoond. Bevorderen van infiltratie door bijvoorbeeld ontharding, gebruik van regenwater en het zoveel mogelijk vasthouden van water in de bodem zijn hierbij belangrijke acties die via allerlei initiatieven verder uitgewerkt worden. Zo maakt een herstel van de natuurlijke waterhuishouding de valleien tot klimaatbuffers (Merkske, Abeek, Witbeek). Het behoud van de open ruimtes is hierin primordiaal, maar net die staan lokaal onder zware druk (o.a. Merkske).
In het zuidelijke deel van het Maasbekken leiden hevige buien vaak tot water- en modderoverlast door afstroming. Het golvend reliëf met een lemige bodemtextuur zijn de basis van vele erosiegevoelige akkers. Het inzetten op brongerichte, teelttechnische maatregelen dient verder gestimuleerd te worden. Daarnaast blijven ook erosiebestrijdingswerken belangrijk.
Om de bewustwording rond een gezond watersysteem te verhogen, wordt verder ingezet op het vergroten van de belevingswaarde van water en dit in combinatie met infiltratie, waterberging en een toename van de ecologische kwaliteit. Dit kan ondermeer door het aanleggen van wadi’s in parken of speeltuinen, het openleggen van ingebuisde waterlopen (bijvoorbeeld ‘water in de stad’), het behoud van baangrachten groenblauwe dooradering in de stad en de open ruimte. De aanwezigheid van water is een belangrijke aantrekkingspool voor water- en oevergebonden recreatie en bijhorend toerisme in het Maasbekken.